Czy wiesz, że niektóre rośliny, które uważasz za chwasty i usuwasz ze swojej działki możesz zechcieć wykorzystać dla poprawy własnego zdrowia? Rośliny takie jak pokrzywa, bylica pospolita, skrzyp polny czy babka lancetowata to prawdziwe skarby natury, które mogą zaoferować wiele korzyści, jeśli tylko poznamy ich ukryty potencjał.
Warto zatem z innej perspektywy spojrzeć na chwasty, które często na działkach są usuwane jako niepożądane, a mogą stać się naszymi sprzymierzeńcami. Ich wykorzystanie może przynieść korzyści zdrowotne, ekologiczne i estetyczne. Warto odkryć własne sposoby na wykorzystanie tych roślin i dzielić się tymi doświadczeniami z innymi.
Dlaczego chwasty mogą być pożyteczne?
Pomimo, ze tak bardzo chcemy się pozbyć chwastów, warto pamiętać, że każda roślina na działce pełni jakąś funkcję ekologiczną. Chwasty mogą wspierać bioróżnorodność, poprawiać strukturę gleby, a nawet odstraszać szkodniki. Wiele roślin postrzeganych jako chwasty jest bogatych w składniki odżywcze i może być stosowanych jako naturalne nawozy (m.in. pokrzywa). Ponadto, niektóre łatwo dostępne chwasty mogą być wykorzystane w codziennym życiu, gdyż mają też zastosowania w ziołolecznictwie czy kosmetyce.
- o Cztery przykłady roślin, które latem warto zebrać na działce
Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.)
To roślina wieloletnia, o dużej sile wzrostu i odradzania. Roślina ta potrafi rosnąć w tym samym miejscu nawet 50 lat. Jest bardzo powszechnym chwastem, który można znaleźć w wielu siedliskach. Często rośnie od wiosny aż do jesieni. Lubi gleby dość wilgotne, zasobne w próchnicę, azot i fosfor.
Zastosowania:
- Naturalny płynny nawóz bogaty w azot: Do tego zastosowania najlepiej jest zebrać pokrzywy wczesną wiosną, przed ich okresem kwitnienia. Nawóz z pokrzyw sprawdzi się najlepiej w przypadku roślin, które wymagają zasobności w azot w podłożu. Będzie idealny do warzyw (np. ogórków, pomidorów, ziemniaków czy kapusty), pozwalając na poprawę ich wzrostu i plonowania. Będzie także odpowiedni dla roślin ozdobnych takich jak dalie, pelargonie czy wrzosy. W przypadku warzyw nie zaleca się go stosować w okresie po zawiązaniu kwiatów, gdyż rośliny te zamiast owocować mogą wypuszczać duże ilości liści, co zmniejszy plony.
- Zdrowie: W ziołolecznictwie stosowane są najczęściej liście i korzenie pokrzywy. Do tych celów najlepiej zbierać roślinę przed okresem kwitnienia (najbardziej wartościowe są od maja do połowy czerwca). Roślina ta ma właściwości oczyszczające i wzmacniające układ odpornościowy. Ma także właściwości krwiotwórcze (jest zatem odpowiednia dla osób borykających się z anemią) oraz łagodzi dolegliwości związane z reumatyzmem i artretyzmem. Młode rośliny (15-25 cm wysokości) nadają się także jako dodatek do sałatek, surówek (np. można z niej przygotować sałatkę z dodatkiem jajek, cebuli oraz jogurtu naturalnego) i innych dań (np. zup). Pokrzywę przyjmować można np. w postaci soku. Taki sok wspiera nasz układ odpornościowy, pomaga szybciej regenerować organizm, pobudza przemianę materii. Działa także przeciwzakrzepowo i moczopędnie, usprawnia pracę trzustki. Dodatkowo poprawia wygląd cery i wzmacnia włosy. Dlatego tez napar z pokrzywy można stosować na włosy jako naturalna płukanka wzmacniająca i odżywka.
- Ciekawostka: W przeszłości pokrzywy były wykorzystywane do produkcji tkanin i papieru.
Bylica pospolita (Artemisia vulgaris L.)
Roślina wieloletnia, która co roku może odrastać z korzeni, a jej wytrzymałość na trudne warunki środowiskowe sprawia, że łatwo się rozprzestrzenia. Łatwo rozpoznać ją po pierzastych liściach, które od spodu są srebrzyste, oraz po aromatycznym zapachu.
Zastosowania:
- Ziołolecznictwo: W ziołolecznictwie bylica jest stosowana głównie jako środek wspomagający trawienie oraz łagodzący bóle menstruacyjne. Właściwości lecznicze wykazują głównie liście i wierzchołki kwitnących pędów. Najlepszy czas na ich zbiór to okres kwitnienia, czyli od lipca do września, kiedy roślina zawiera najwięcej cennych związków bioaktywnych.
- Przyprawa: W kuchni bylica pospolita jest używana jako aromatyczna przyprawa. Do kulinarnych zastosowań również wykorzystuje się głównie młode liście oraz wierzchołki pędów, szczególnie te zebrane przed kwitnieniem lub na jego początku, ponieważ mają one najwięcej aromatu. Bylica ma gorzki, aromatyczny smak, który doskonale pasuje do tłustych potraw, takich jak mięsa, zwłaszcza dziczyzna, wieprzowina czy kaczka. Pomaga również w trawieniu ciężkostrawnych dań.
- Ciekawostka: W starożytności bylica była uważana za magiczne ziele, chroniące przed złymi duchami.
Skrzyp polny (Equisetum arvense L.)
Zaliczany jest do pospolitych chwastów, o którego najłatwiej na glebach głównie zakwaszonych, zarówno piaszczystych jak i podmokłych, ilastych. Jego nazwa wywodzi się od charakterystycznego „skrzypienia”, które wydają jego pędy w związku z obecnością w ich wnętrzu krzemionki. To roślina wieloletnia, bardzo odporna na niekorzystne warunki. Skrzyp pozostaje zielony aż do pierwszych jesiennych przymrozków.
Zastosowania:
- Zdrowie: Wartość leczniczą posiadają zielone pędy skrzypu, które można stosować po wysuszeniu (np. w formie herbatki), ale także świeżo po zebraniu (np. do przygotowania soku). Skrzyp uchodzi za skarbnicę minerałów, przede wszystkim jako źródło krzemu, który wzmacnia włosy, skórę i paznokcie (stosowany m.in. w formie naparu). W ziołolecznictwie skrzyp głównie stosowany był jako środek wspomagający pracę nerek, który zwiększa objętość wydalanego moczu a przy tym także toksyn oraz szkodliwych metabolitów. Roślina ta ma także chronić przed odkładaniem się kamieni w nerkach i usuwać nadmiar wody z organizmu. Dodatkowo skrzyp znany jest z działania przeciwzapalnego, przeciwkrwotocznego, przeciwnowotworowego oraz ochronnego w stosunku do wątroby.
- Ochrona roślin: Skrzyp jest naturalnym fungicydem, w związku z czym wyciąg z niego można stosować w formie oprysku jako naturalny środek do ochrony roślin przeciwko chorobom grzybowym.
- Ciekawostka: Skrzyp to jedna z najstarszych roślin na Ziemi, pamiętająca czasy dinozaurów!
Babka lancetowata (Plantago lanceolata L.)
Roślina wieloletnia, która tworzy zwartą rozetę lancetowatych liści, a jej kwiatostany mają kształt małego kłosa i umieszczone są na dość długich pędach. Roślina ta zajmuje wiele siedlisk, bez przeszkód znosi suszę, mało żyzną glebę, ale lubi raczej dużo słońca.
Zastosowania:
- Ziołolecznictwo: Wartość leczniczą posiadają liście babki, które zawierają dużo wartościowych związków bioaktywnych o leczniczym działaniu. Należy je zbierać w czasie słonecznej pogody, zwykle w pełni kwitnienia roślin i suszyć. Można też wykorzystać świeżo zerwane liście. Babkę stosuje się zwłaszcza w chorobach układu oddechowego. Ma działanie wykrztuśne, przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Regeneruje błony śluzowe uszkodzone przez infekcje i pomaga je regenerować. Można z niej przygotowywać np. herbatki do stosowania przy kaszlu czy też syrop na zimowe infekcje.
- Działanie zewnętrzne: Można użyć liści babki do łagodzenia swędzenia i opuchlizny po ukąszeniach owadów, przyspiesza także gojenie, pomaga na skaleczenia, stłuczenia i oparzenia, pobudza regenerację naskórka. Także stosowana jest na żylaki ponieważ uszczelnia naczynia krwionośne, stymuluje krążenie krwi, ogranicza odczuwanie zmęczenia stóp.
- Ciekawostka: Niegdyś wierzono, że napar z tej rośliny wypity przez nieszczęśliwie zakochanego miał spowodować "odkochanie" oraz, że noszenie liści babki przy sobie chroni przed ukąszeniami węży.
- Jak zbierać i przechowywać te rośliny?
Uwagi ogólne:
- Wszystkie rośliny należy zbierać wyłącznie w miejscach czystych ekologicznie, tj. z daleka od ruchliwych ulic, zakładów przemysłowych itp. Pozyskanie z działki jest dobrym rozwiązaniem jeśli nie są na niej stosowane w dużej ilości sztuczne środki ochrony roślin.
- Sezon zbiorów: Należy pamiętać, że każda z roślin ma najlepszy czas na jej zbieranie, gdy zawiera najwięcej wartościowych związków.
- Techniki suszenia i przechowywania: Zioła należy prawidłowo suszyć i przechowywać, aby zachować ich właściwości lecznicze:
Pokrzywa – najczęściej ścina się w rękawiczkach sekatorem całe rośliny. Jeśli zamierza się je poddać suszeniu należy rozłożyć ścięte pędy, aż nieco zwiędną, a następnie zerwać z nich same liście. Jeśli chcemy pozyskać całe ziele, w tym pędy, to ze ściętych pędów należy odrzucić dolne, pożółkłe liście oraz dolne włókniste i twarde części. Można przed suszeniem pędy rozdrobnić sekatorem.
Bylica – Liście oraz wierzchołki kwitnących pędów należy zbierać w suche dni, najlepiej rano po opadnięciu rosy. Zebrane części rośliny należy suszyć w przewiewnym, zacienionym miejscu, rozkładając cienką warstwę na siatkach lub papierze. Temperatura podczas suszenia nie powinna przekraczać 35°C, aby zachować obecne w bylicy olejki eteryczne. Po wysuszeniu bylicę najlepiej przechowywać w szczelnie zamkniętych pojemnikach, w suchym i ciemnym miejscu, aby zachować jej właściwości lecznicze przez dłuższy czas.
Skrzyp – Pędy skrzypu najłatwiej ściąć nożem lub sekatorem ok. 5 cm ponad ziemią. Zbioru najlepiej dokonywać od połowy lipca do końca sierpnia (wtedy ma w składzie najwięcej krzemu). Twarde i zeschłe części rośliny należy odrzucić, po czym pędy związać w niewielki pęk i powiesić w przewiewnym, zadaszonym miejscu, ale nie na słońcu. Opcjonalnie można rozłożyć je cienką warstwą na czystym papierze lub papierowej tacce. Wysuszone ziele najlepiej rozdrobnić i spakować do szczelnych pojemników, po czym przechowywać w suchym miejscu.
Babka – Liście najlepiej zbierać pod koniec czerwca i w lipcu (aby rośliny znajdowały się na początku lub w pełni kwitnienia). Zebrany surowiec (liście) należy bezpośrednio po zbiorze rozłożyć bardzo cienką warstwą na czystym papierze lub siatkach ponieważ łatwo zaparza się i czernieje. Liście należy suszyć w miejscu zadaszonym i przewiewnym, nie na słońcu.
- Wykorzystanie chwastów w praktyce - Przepisy
- Nawóz z pokrzyw: Nawóz przygotowuje się mieszając świeże pokrzywy z wodą w proporcji ok. 1 kg świeżych pokrzyw na 10 litrów wody. Pokrzywy należy umieścić w pojemniku (np. wiadrze) i zalać wodą. Naczynie należy przykryć, ale nie zatykać go szczelnie, ponieważ proces fermentacji wymaga dostępu powietrza. Tak przygotowaną mieszaninę należy odstawić na ok. 2 tygodnie, jednak najlepiej mieszać pokrzywy raz dziennie. Można poznać, że nawóz jest gotowy, gdy przestanie wydzielać intensywny zapach. Wtedy należy przecedzić roztwór celem pozbycia się resztek pokrzywy (które można wyrzucić na kompostownik). Przed użyciem nawóz powinien być rozcieńczony wodą w proporcji 1:10 (nawóz : woda). Nawóz ten najlepiej jest stosować co 2 tygodnie, w okresie od wiosny do końca lata.
- Prozdrowotny sok z pokrzywy: Do jego przygotowania stosuje się młode pędy pokrzywy, które należy umieścić na sicie i przelać gorącą (ale nie wrzącą) wodą. Następnie, gdy pędy odsączą się, należy przecisnąć je przez maszynkę do mięsa i przy pomocy czystej gazy wycisnąć z nich sok. Można także użyć sokowirówki. Uzyskany w ten sposób sok należy przechowywać w lodówce. Dla polepszenia smaku można do niego dodać trochę cytryny. Aby przedłużyć jego trwałość można sok zakonserwować np. przez dodatek miodu pszczelego bądź pasteryzację. Dawkowanie soku najlepiej rozpocząć od 1 łyżeczki 3 razy dziennie po posiłkach. Po tygodniu dawkę można zwiększyć do 1 łyżki 3 razy dziennie. Kuracja sokiem powinna trwać ok. miesiąca, po czym należy zrobić 2 tygodnie przerwy.
- Napar z liści bylicy pospolitej: 1 łyżeczkę suszonych liści należy zalać szklanką wrzącej wody. Taki napar można pić 2-3 razy dziennie celem zwalczania bóli menstruacyjnych czy na poprawę trawienia.
- Syrop z liści babki lancetowatej przeciw zimowym infekcjom: Do przygotowania syropu potrzeba świeżo zerwane liście babki lancetowatej i cukier. Liście w tym celu dobrze jest zebrać tuż po deszczu, ponieważ będą zawierały najwięcej soku. Liście po zbiorze należy dokładnie umyć, osuszyć lekko na sicie i pokroić na drobne kawałki ostrym nożem. Siekane liście należy sypać warstwami do wyparzonego słoika, każdą warstwę zasypując dużą ilością cukru (najlepiej trzcinowego) i mocno ubić drewnianą łyżką. Jeśli liście nie były zbyt soczyste to można dodać nieco przegotowanej ciepłej wody. Wierzch ostatniej warstwy koniecznie zasypać cukrem. Słój umieścić w ciepłym miejscu, bez przeciągów. Codziennie warto ubić drewnianą łyżką zmniejszającą się masę. Po 10 dniach, gdy zbierze się już syrop, należy go odcedzić przez jałową gazę i odcisnąć z resztek liści. Syrop najlepiej zlać do szczelnego słoika lub butelki z ciemnego szkła i przechowywać w lodówce. Syrop po odcedzeniu musi być gęsty, aby można go było bezpiecznie przechowywać. Jeśli taki nie jest to można dodać do niego więcej cukru. Leczniczo, w infekcjach dróg oddechowych, kaszlu, u dorosłych syrop stosuje się 3-4 razy dziennie po łyżce, u dzieci 3 x dziennie po łyżeczce. Można go też stosować zapobiegawczo – 1 łyżeczkę syropu raz dziennie przez 20 dni, po czym zrobić 2-tygodniową przerwę. Syrop stymuluje pracę układu odpornościowego, pomaga przeciwdziałać nawracającym infekcjom dróg oddechowych, pomaga także łagodzić uczucie drapania w gardle podczas infekcji, łagodzi napady kaszlu i ułatwia swobodniejsze oddychanie. Alternatywną metodą przygotowania syropu jest wyciśnięcie soku z liści z wykorzystaniem wyciskarki do soku lub sokowirówki i zmieszanie uzyskanego soku z miodem (1 szklanka soku na 2 szklanki miodu).
- Herbatka ze skrzypem i pokrzywą na regenerację i detoksyfikację organizmu: szklankę liści pokrzywy, pół szklanki skrzypu polnego, pół szklanki liści czarnej porzeczki starannie wymieszać i wsypać do pojemnika. 1 łyżeczkę takiej mieszanki ziołowej należy zalać szklanką wrzątku, pod przykryciem parzyć 15-20 min, po czym odcedzić. Można dla smaku dodać miodu lub soku np. z czarnej porzeczki. Taki napar pić 2 razy dziennie między posiłkami. Herbatka ta ze względu na obecność skrzypu obfituje w krzem oraz inne składniki mineralne. W okresie przesilenia wiosennego pozwala na szybszą regenerację sił i poprawę kondycji. Działa moczopędnie, usuwa nadmiar wody z organizmu (przy okazji także np. obrzęki nóg), poprawia pracę mózgu a także opóźnia procesy miażdżycowe. Dodatkowo reguluje poziom cukru we krwi oraz wzmacnia włosy i paznokcie.
- Oprysk ze skrzypu polnego przeciw chorobom grzybiczym roślin: należy przygotować wyciąg przez zalanie 150 g suszu skrzypu polnego 10 litrami wody. Mieszaninę należy odstawić na 12 godzin do fermentacji, po czym odcedzić celem usunięcia resztek pędów skrzypu. Wyciąg stosować jako oprysk do roślin. Opcjonalnie do tak przygotowanego oprysku można dodać również 0,03% mydła potasowego, co pozwoli zwiększyć jego skuteczność.
